Vefa Lisesinin Karakterini Etkileyen Binalar

Vefa Lisesi, kurulduğu yıldan itibaren birçok farklı mekanda eğitim öğretim yapmıştır. Vefa Lisesi; Darülfünun için açılan bugünkü Basın Müzesi binasında başladığı ilk eğitimine; Sadrazam Saffet Paşa Konağı'nda, Sadrazam Mütercim Rüştü Paşa Konağı'nda ve Sadaret (Başbakanlık) Müsteşarı Bülbül Tevfik Paşa Konağı'nda yani seçkin mimari özelliğe sahip binalarda devam etmiştir. Yüksek kültürel özellikler taşıyan yapılarda yapılan eğitimin Vefa Lisesi'nin eğitim geleneğine çok yönlü olumlu katkıları olmuştur. Fakat farklı tarihi binalarda yapılan eğitim Vefa Lisesi'ne farklı özellikler kazandırmakla birlikte, çok sık mekan değişikliğinin getirdiği problemler de söz konusudur. Bu olumsuzlukların başında, okulun Osmanlı dönemine ait arşivinin korunamaması problemi gelmektedir. Zira Vefa Lisesi'ne ait tarihi arşivin hemen hemen tamamı, taşınmalar ve diğer etkenlerle kaybolmuştur. Okulun Osmanlı dönemi arşivine sahip olmayışı, bugün dahi pek çok kültürel ve eğitim içerikli probleme yol açmaktadır. Arşivin yok olması yanında, sık mekan değişikliği sonucunda okulun mezunları arasında irtibatsızlık da meydana gelmiş ve bu durumda genç kuşaklarla eski mezunların birbirini tanıyamaması gibi kurumsal aidiyeti etkileyen olumsuzluklara da yol açılmıştır. Vefa Lisesi'nin çeşitli tarihlerde eğitim yaptığı mekanlar şunlardır:

1- Basın Müzesi

Basın Müzesi

Vefa Lisesi'nin dayandığı temel olan Mekteb-i Mülki İdadi'nin Çemberlitaş'ta kullandığı ilk binadır. 1875 yılında bu binada faaliyette olan Mekteb-i Mülki İdadi'ye bir müddet sonra diğer yüksek okulların ve 1882'de kapanan Darülmaarif İdadisi'nin öğrencileri de katılmış ve okulun adı, Vefa Lisesi'nin dayandığı bir diğer temel aşama olan Dersaadet İdadi-i Mülkî-i Şahanesi olmuştur. Bu binanın merkezi konumu, devletin merkezi kurumlarına yakınlığı, vaziyetin öğrencilerin demografik yapısına etkisi gibi sebepler, Vefa Lisesi'nin bu dönemdeki özelliklerini etkilemiştir.

2- Saffet Paşa Konağı
Sadrazam Saffet Paşa konağı, Vezneciler’deki Acemoğlu Hamamı'nın sokağında yer almaktaydı. Çemberlitaş'ta bulunan Vefa Lisesi, bulunduğu binanın yetersizliği nedeniyle 1890'lı yılların başında Vezneciler'deki Saffet Paşa Konağı'na taşınmıştır. Buradan, 1894 yılında satın alınan Mütercim Rüştü Paşa Konağı'na taşınan Vefa Lisesi, 1908 yılında İstanbul’daki büyük yangın nedeniyle kendi binasını semtteki ailelere verince tekrar Saffet Paşa Konağı'na taşınmıştır. Okul, 1914 yılına kadar bu binada öğretime devam etmiştir. Saffet Paşa konağı, otuz odalı ve gri renkteydi. Bir gece kâhya odasında infilâk olmuş ve konağın bir kısmı yanmıştır. Bina bugün mevcut değildir.

3- Mütercim Rüştü Paşa Konağı

Saffet Paşa Konağı'nın bina sahiplerinin, bir müddet sonra ya konağın satın alınmasını, ya da boşaltılmasını istemesi üzerine Vefa Lisesi yeni bir okul binası aramaya başlamıştır. Bunun üzerine, Sadrazamlık Mütercim Rüşdü Paşa'nın 1850'de yaptırıp daha sonra Gazi Ahmet Muhtar Paşa'ya sattığı Vefa'daki konak bulunmuştur. Bina, 1894 yılında Maarif Nezareti'nce 4400 Osmanlı altınına satın alınmıştır. 1900-1901 öğretim yılından itibaren okulun adı, Vefa İdadi-i Mülki-i Şahanesi olmuştur.

Vefa Lisesi kurulduktan sonra taşındığı ilk mekan, 1850 yılında yaptırılan ve Sadrazam Mütercim Rüştü Paşa’ya ait olan konaktır. Bugün "Orta Bina" olarak da nitelendirilen yapı, zemin ve üzerindeki iki kattan oluşur. Çeşitli zamanlarda restorasyonlardan geçen binanın ilk ciddi restorasyonu 1984 yılında, en son restorasyonu ise 1999 depreminden sonra gerçekleştirildi. Konak; Vefa Lisesi'ne hem Osmanlı dönemi bir sivil mimari kültürünün incelenmesi hem de bir paşa konağı yaklaşımının bilinmesi açısından bir saha özelliği taşımaktadır.

4- Diğer Binalar

 Cağaloğlu Anadolu Lisesi - Bezmialem İnas Sultanisi

Mütercim Rüştü Paşa Konağı, 1912 yılından 1917 yılına kadar Balkan ve Birinci Dünya savaşlarında yaralananların tedavisi için Hilal-i Ahmer Vefa Hastanesi olunca, Vefa Lisesi 1915 yılında bugün Cağaloğlu Anadolu Lisesi binası olarak kullanılan Bezmialem İnas Sultanisi binasına taşınmıştır.

 Bülbül Tevfik Paşa Konağı

Ancak bu bina da 1915 yılında hastaneye dönüştürülünce Vefa İdadisi bu defa, bugün Cağaloğlu Moda Tasarım Anadolu Kız Meslek Lisesi olarak kullanılan Bülbül Tevfik Paşa Konağı'na taşınmıştır. 

Vefa Sultanisi (lisesi) - bugün Cağaloğlu Anadolu Lisesi binası

Vefa Lisesi, 1917 yılında Vefa'daki tarihi binasına yani Mütercim Rüşdü Paşa Konağı'na taşınmış ve 1925 yılına kadar burada öğretimine devam etmiştir. Fakat bu defa liselerdeki öğrenci sayısının azlığı nedeniyle Vefa Lisesi de ortaokul kapsamına alınmış ve 1925 yılında Kadırga'daki eski Eczacılık Okulu (Menemenlizade Konağı) binasına taşınarak Vefa Orta Mektebi adını almıştır.

Menemenlizade Konağı

1933 yılı Eylül ayında tekrar lise statüsüne yükseltilen Vefa Lisesi, bundan sonra tekrar eski mekânı olan Mütercim Rüşdü Paşa Konağı'na taşınmıştır.

D) VEFA LİSESİ BÜNYESİNDEKİ TARİH
Vefa Lisesi'nin kapladığı alan, yüzlerce ve hatta binlerce yıllık bir açık hava tarih müzesi özelliğindedir. Vefa Lisesi, yakın dönemde yapılmış olan betonarme binası dışında, Bizans ve Osmanlı dönemlerinde inşa edilmiş ve inşa edildikleri dönemlerden itibaren yüksek tarihi misyona sahip olan bir binalar bütünü içerisindedir.

Şehzade Cami 

Vefa Lisesi'nin bir yanı, Mimar Sinan'ın bir eseriyle ( Şehzade Cami ) çevriliyken, diğer tarafında ise yakın dönemin ünlü mimarlarından Mimar Kemalettin'in eseri vardır. Vefa Lisesi bünyesinde iki sadrazamın yapısı mevcuttur. Bizans döneminde yapılan ünlü bir su kemeri de okulun bahçesinden geçmektedir.

Tabhane (Kervansaray)

Vefa Lisesi bahçesinin batı kısmında yer alır. Kanuni’nin 1453’te ölen şehzadesi Mehmed’in hatırası için Mimar Sinan’a 1544-1558 yılları arasında yaptırdığı Şehzade Mehmed Külliyesi’nin bir parçası olan Tabhane binası, Kimyager-eczacı işadamı Necip Akar tarafından 1960 yılında restore edilmiş ve 1970’li yıllara kadar Vefa Lisesi’nin fen laboratuarları olarak kullanılmıştır. Halen Vakıflar İdaresine bağlı olup, tadilattan geçirilmektedir. Osmanlı dönemindeki yüksek mimarlığın bilinmesi, aynı dönemdeki külliye kavramı ve kervansaray kültürünün anlaşılması açısından önemli bir yapıdır.

Beşinci Vakıf Han (Vefa Lisesi Kız Yurdu)

Vefa Lisesi'nin bahçesinde bulunan bina, 1910 yılında 5. Vakıf Hanı olarak yapılmaya başlandı. İlk katı yapıldıktan sonra Mimar Kemaleddin tarafından planlanan bina, 1923 yılında üç kat olarak gerçekleştirilmiş ve Yüksek Muallim Mektebi'ne tahsis edilmiştir. 1949 yılında bu okulun lağvedilmesiyle bina Vefa Lisesi'ne devredilmiştir. Önce, Mütercim Rüşdü Paşa Konağı ile birlikte sadece eğitim-öğretim hizmetinde kullanılanbina, 1958-1960 öğretim yılından itibaren Vefa Akşam Lisesi için hem eğitim-öğretim, hem de Erkek Öğrenci Yurdu olarak kullanılmıştır. Erkek Öğrenci Yurdu, 12 Eylül 1980'de kapatılmıştır. 1984'ten sonra yeniden düzenlenerek bu defa Kız Öğrenci Yurdu olarak hizmete açılmıştır. Bina, hem Vakıflar için yaptırılan zarif bir iş merkezi kültürü, hem bir Öğretmen Okulu kültürü hem Akşam Lisesi kültürü, hem de Osmanlı mimarisiyle Cumhuriyet mimarisinin sentezi açısından Vefa Lisesi bünyesinde tarihi bir zenginliği barındırmaktadır.

Bozdoğan (Valens) Kemeri

Bir kısmı Vefa Lisesi bahçesinden geçmektedir. Düzenli bir duvarcılık anlayışı ile yapılmamış olan yapıda, kesme taşlar ve tuğlalar kullanılmıştır. Kemerin inşasının ne zaman başladığı tam olarak anlaşılamamakla birlikte, bitiminin Bizans İmparatoru Valens dönemine denk geldiği bilinmektedir. Kemer, Antik dönemde yapılan en büyük su sistemi olma özelliğini taşımaktadır. Bizans dönemi mimarisinin incelenmesi yanında, İstanbul'un su kaynaklarının ve İstanbul'un su ihtiyacının nasıl sağlandığının bilinmesi açılarından ciddi bir eserdir.

Şehid Ali Paşa Kütüphanesi

Sadrazam Şehid Ali Paşa (1667-1716), 18. yüzyılın ilk yarısında aktif görev yürüten devlet adamlarındandır. Enderun mensubu olup, ilim ve kültür faaliyetlerine önem veren Şehit Ali Paşa İstanbul’da kendi adıyla anılan Şehit Ali Paşa Kütüphanesini 1715 yılında kurdurmuştur. Şehid Ali Paşa Vakfı'na bağlı olarak 1920 yılına kadar varlığını devam ettirmiştir. 1933 senesinde içindeki kitaplar Süleymaniye Kütüphanesine aktarılmıştır. Şehit Ali Paşa koleksiyonu olarak aktarılan bu kitaplar 2.843 yazma 65 basma olmak üzere toplam 2.908 parça kitaptan oluşmaktaydı. Uzun bir süre Vefa Lisesi'nin kullanımına tahsis edilen bina, yakın zamanlarda ise bir başka vakfa tahsis edilmiştir. Osmanlı dönemi vakıf, kitap ve kütüphane kültürünün, hatta kütüphane mimarisinin bilinmesi açısından önemlidir.

KAYNAK : MEHMET AKİF BAL / tarihçi / yazar