Gözde Prezervan ya da Namı Diğer Deterjan

Doktorumun verdiği son göz damlasından dolayı oluşan rahatsızlığımı ile ilgili araştırma yaparken rast geldiğim "Tedaviyi bırakma prezervanı bırak" sözü dikkatimi çekmişti.
Preverzan neydi. Neden tedavide bırakılması isteniyordu.
Sayısız göz damlası içerisinde yer edinen, yıllarca hastalara verilen göz damlalarında bulunan ve son zamanlarda ilaçlardan çıkartılması düşünülen "Preverzan" dikkatimi çekmişti.
Yerli yabancı bir çok kaynakta bu kelimenin ne anlama geldiğini öğrendiğimde bir deterjan türü olduğunu, ya da bu isimle adlandırıldığını öğrendim.
Kuru göz tedavisinde ve göz tansiyonu tedavisinde kullanılan bu deterjan türünün zamanla gözlerde önü alınmaz rahatsızlıklara sebep olduğunu öğrenmiş olmam da şaşırtan diğer bir nokta oldu.
Göz ilaçlarında bulunan ilaç prospektüslerini incelediğimde de "Özel kullanım uyarıları ve önlemleri" başlığı altında "Deterjan veya dezenfektan etki gösteren diğer göz çözeltileriyle" birlikte aynı zamanda kullanımından kaçının." cümlesinin yer aldığını da görmemle yanılmadığımı anladım.
Evet, bu demek oluyor ki, gözlerimizi deterjan maddesinin içerdiği ilaçlarla tedavi etmeye çalışıyormuşuz da haberimiz yokmuş.
Bunun yanı sıra lenslere de düşman olan göz damlalarının varlığı da yadsınır gibi değil. Bir çok göz damlasının lens takılı iken kullanılmaması uyarılarının arkasında, lenslerin yıpranabileceği, renkli lenslerde renklerin bozulacağı belirtiliyor.

Dönelim Preverzan meselesine...
Türk Oftalmoloji Derneğini yayın organı olarak çıkartılan Glokom adlı derginin 2019 yılının 3. sayısında Prof. Dr. Ahmet Akman "Biz Bu Gözü Prezervanlasak mı? Prezervanlamasak mı?" başlıklı yazısısnda konuyu araştırarak gündeme getirmiş. Akman yazısında, Kuru göz sendromundan enfeksiyonlara, alerjiden glokoma pek çok göz hastalığının güncel tedavisi göz damlaları ile yapılmaktadır. Klasik göz damlalarının içeriğinde aktif maddelere ek olarak antimikrobiyal ve antifungal özellikli prezervanlar, 1900’lerin başından beri kullanılmaktadır. bazı prezervanlar korneada yaptıkları toksik etki ile epitel hücreleri arası bağları bozarak, göz içine aktif madde geçişini arttırmaktadırlar. Ancak bu etki kısa süreli kullanılan antibiyotik türü ilaçlarda faydalı iken, glokom gibi hastaların uzun yıllar çoklu ilaç kullandığı durumlarda çok ciddi yan etkilere sebep olabilmektedir. Temelde deterjanlar ve okside edici ajanlar olmak üzere iki grup prezervan, göz damlası üretiminde kullanılmaktadır1. Geçtiğimiz 30 yılda çok farklı prezervanlar geliştirilmiş olsa da günümüzde göz damlalarında en yaygın kullanılan prezervanlar, deterjan olan benzalkonyum klorür (BAK) ve polikuad ile okside edici ajan olan purittir. " dyerek konuyu incelemiş.
Bu arada "Benzalkonyum Klorür Nedir? diye soracaksınız bir Kimya kuruluşundan edindiğimiz bilgiye göre, "hayvancılık ve kişisel hijyen ürünlerinde yaygın bir şekilde kullanılan dezenfektan özelliğindeki kimyasaldır." deniliyor. Aynı sayfada yer alan şu bilgi daha da dikkat çekici.. İnsan Sağlığına Etkileri Nelerdir? denilmiş ve açıklama şu şekidle yapılmış. "Benzalkonyum Klorür çevreye karşı zararlı bir kimyasaldır. Göze temas etmesi durumunda su ile bir kaç dakika durulanmalıdır. Çevreye bırakılmasından kaçınılmalıdır. Kullanılması sırasında yemek yenmemeli, içecek içilmemeli ve sigara içilmemelidir. Sudaki yaşam ve canlılar için çok zehirlidir." denilse de kullanım alanlarından insan sağlığı ile ilgili olan bir kaçı şöyle, Burun açıcı spreylerin imalatında yardımcı madde olarak kullanılmaktadır. Kullanım alanı olarak Sanitasyon kimyasallarının imalatında, mikrop öldürücü özelliğinden dolayı, kişisel bakım, hastane, hayvancılık gıda ve süt ürünlerinin formülâsyonlarının imalatında kullanılır.Göz damlalarına dezenfekte etkisi katmak için BAC 50 kullanılır.Oftalmik preparatlarda yoğun olarak kullanılan koruyucu kimyasaldır.İnsan vücudunda meydana gelen akne ve siviceleri tedavi etmek için kullanılan ilaçların imalatında aktif madde olarak kullanılır.El dezenfektanlarının imalatında güçlü bir antibakteriyel ajan olarak kullanılır." denilmektedir.
Ahmet Akman'ın yazısına dönersek, yıllar yılı deterjanlı içerik taşıyan ilaçlardan son yıllarda vaz geçilmeye başlanmış. Ne yazık ki Türkiye için bu çaba tek tük. Akman konu ile ilgili" Son yıllarda tüm dünyada prezervanlı ilaçların yarattığı yan etkiler anlaşılmış, kuru göz tedavisinde kullanılan gözyaşı preparatlarının neredeyse hepsi prezervansız üretilmeye başlanmıştır. Glokom tedavisinde de prezervansız ilaçlar dünyada yavaş yavaş yaygınlaşmaktadır. Birçok glokom ilacının prezervansız formları ticari kullanıma girmiştir. Ülkemizde maalesef hala bu seviyeye ulaşamamış olmamız oldukça üzücüdür." demektedir.
BAK'ın insan sağlığı için yararlı olduğunu söylemeyen Akman konu ile ilgili şunları ifade ediyor.
BAK, ilk kez 1910’larda bir antiseptik olarak kullanılmaya başlanmış, 1940’larda da sert kontakt lens solüsyonlarında kullanılarak oftalmolojiye girmiştir. Daha sonraki yıllarda göz damlalarının neredeyse hepsinde değişik konsantrasyonlarda (%0.004 – %0.02) prezervan olarak kullanılmıştır. Hala günümüzde en sık kullanılan göz damlası prezervanıdır. Oft almoloji dışında, hastane dezenfeksiyonunda, cerrahi alet temizliğinde ve birçok farklı alanda daha yüksek konsantrasyonlarda yaygın olarak kullanılmaktadır.

BAK’ın bu kadar sık kullanılmasının temel nedenleri, prezervan olarak çok etkili olması, korneada yarattığı hasarla kornea penetrasyonu kötü olan aktif maddelerin ön kamaraya geçişini arttırması, ilaç endüstrisinde uzun yıllardan beri kullanılması nedeni ile üreticilere araştırma-geliştirme gerektirmeden sağladığı kullanım kolaylığı ve düşük maliyetidir. Bakterilere verdiği zararın benzerini oküler dokulara da vermesi ise en büyük handikapıdır.
Prezervanların oküler yan etkileri süreli glokom ilacı kullanan hastalarda oküler yüzey hastalığı ve kuru göz sendromu çok sık olarak ortaya çıkmaktadır. Bunun sonucu da kırmızı, yanan batan gözü olan mutsuz ve ilaç tedavisine uyumsuz hastalardır. Yüzey problemlerine ek olarak, BAK göz içine geçerek, siliyer cisimde ve trabeküler sistemde de hasara neden olmaktadır. Bu nedenle BAK içeren glokom ilaçlarını uzun yıllardır kullanan hastalarının yıllar içinde göz içi basınçlarının (GİB), BAK’ın trabeküler sisteme verdiği zararla yükseldiği ve ilaçların etkinliklerinin düştüğü, bu konuda en çok çalışan otoritelerden birisi olan Christophe Baudouin tarafında ortaya atılmıştır.
yazımızı daha bilimsel yapmadan merak edenlerin yukarıdaki araştırmaya buraya tıklayarak ulaşılacağını söyleyelim.
Bir başka kaynakta "Prezervanların zararlı etkileri" başlığı altında yer alan şu bilgilere de yer vermek istedim "Bir veya daha fazla prezervan içeren göz damlalarının uzun süre kullanılması gözyaşı filmi, yüzeysel yapılar (konjonktiva, kornea) ve derin yapılarda (lens, trabeküler ağ) değişikliklere neden olur.
Gözde ortaya çıkan en hafif belirtiler arasında göz kuruluğu ile rahatsızlık hissi ve irritasyon bulunmaktadır.Daha şiddetli sekonder etkiler arasında ise değişen düzeylerde enflamasyona bağlı olarak gelişebilen gözde fibrozis bulunmaktadır. Bu, glokom cerrahisi sonrası başarısızlık riskinin artmasına neden olmaktadır.
Sekonder etkilerin şiddeti, tedavi süresine, doza ve göz damlalarında kullanılan prezervanların türüne ve konsantrasyonuna bağlıdır.
Bu komplikasyonları sınırlandırmanın en iyi yolu koruyucu içeren göz damlalarının doz sıklığını azaltmak veya en iyi çözüm olan prezervansız göz damlası kullanmaktır."